نمودار استخوان ماهی یا Fishbone Diagram که به عنوان نمودار اسکلت ماهی نیز شناخته می‌شود، یکی از ابزارهای موثر در مدیریت کیفیت و حل مسائل است. این نمودار به صورت یک نمودار دسته‌ای طراحی شده است و به کمک آن می‌توان مسائل و مشکلات موجود در یک فرآیند، محصول یا خدمت را به صورت سلسله مراتبی و مرتبط با علل اصلی آن‌ها شناسایی کرد.
نمودار استخوان ماهی به شکل یک اسکلت ماهی طراحی شده است که در آن، ریشه مسئله (مشکل) به عنوان دنباله ای از استخوان اصلی ماهی نمایش داده می‌شود و علل اصلی مسئله به عنوان شاخه‌هایی از استخوان اصلی به شکل ماهی نمایش داده می‌شوند. این شاخه‌ها شامل عواملی مانند ماشین آلات، متغیرهای فرآیند، مواد اولیه، انسان، روش‌ها و محیط می‌شوند.
استفاده از نمودار استخوان ماهی به عنوان یک ابزار کارآمد در مدیریت کیفیت و حل مسائل، برای برطرف کردن مشکلات و بهبود فرآیندهای کسب و کار بسیار موثر است. با استفاده از این نمودار، می‌توانید به صورت سلسله مراتبی علل اصلی یک مشکل را شناسایی کنید و سپس بهبودات لازم را برای آن‌ها ایجاد کنید.
به طور کلی، نمودار استخوان ماهی یک ابزار کارآمد و مؤثر در مدیریت کیفیت و حل مسائل است که با استفاده از آن، می‌توانید بهبودات لازم را در فرآیندها و سازمان خود ایجاد کنید.

نرم افزارهای مرتبط

برای طراحی نمودار استخوان ماهی، می‌توانید از نرم‌افزارهای گرافیکی مانند Microsoft Visio، Lucidchart، SmartDraw و Gliffy استفاده کنید. این نرم‌افزارها امکان طراحی و ایجاد نمودارهای مختلف از جمله نمودار استخوان ماهی را با استفاده از اشکال و آیکون‌های مختلف فراهم می‌کنند.
همچنین، می‌توانید از نرم‌افزارهای مایکروسافت ورد یا پاورپوینت نیز برای طراحی نمودار استخوان ماهی استفاده کنید. در این برنامه‌ها، با استفاده از اشکال و خطوط، می‌توانید نمودار استخوان ماهی خود را طراحی کنید.
در هر صورت، برای طراحی نمودار استخوان ماهی، بهتر است از قالب‌های آماده نمودار استخوان ماهی در نرم‌افزارهای گرافیکی یا مجموعه قالب‌های آماده در نرم‌افزارهای مایکروسافت ورد و پاورپوینت استفاده کنید تا به راحتی و با سرعت بیشتری بتوانید نمودار خود را طراحی کنید.

دسته بندی علل در نمودار استخوان ماهی

در نمودار استخوان ماهی، برای دسته‌بندی علل و شناسایی عوامل اصلی مساله، معمولاً از شاخه‌های مختلفی استفاده می‌شود که در آن‌ها عوامل مختلفی که می‌توانند باعث بروز مساله شده‌اند، قرار می‌گیرند. این شاخه‌ها معمولاً شامل عواملی مانند ماشین آلات، متغیرهای فرآیند، مواد اولیه، انسان، روش‌ها و محیط می‌شوند.
برای دسته‌بندی عوامل، ابتدا باید مساله را به طور دقیق توصیف کنید و سپس با استفاده از سوالات "چرا؟" و "چرا همین؟" و "چرا دیگر؟" و "چگونه؟"، به دنبال علل اصلی مساله بگردید. سپس علل شناسایی شده را در شاخه‌های مناسب در نمودار استخوان ماهی قرار دهید.

به طور مثال 

فرض کنید یک شرکت مشکلاتی در خط تولید دارد و می‌خواهد با استفاده از نمودار استخوان ماهی، علل آن را تحلیل کند. در این صورت، می‌توانید شاخه‌هایی مانند ماشین آلات، متغیرهای فرآیند، مواد اولیه، انسان و روش‌ها را در نمودار استخوان ماهی خود قرار دهید و سپس عواملی را که باعث مشکلات در خط تولید شده‌اند، در هر یک از این شاخه‌ها قرار دهید. سپس با تحلیل هر یک از این عوامل، می‌توانید به دنبال راه‌حل‌های مناسب برای بهبود فرآیند تولید بگردید.

مثالی دیگر

به عنوان مثال، نمودار استخوان ماهی می‌تواند برای مشکلات بیماری‌زایی و بهداشتی در سطح جامعه مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت، شاخه‌های مختلفی مانند عوامل زیستی، محیطی، اجتماعی و فردی می‌توانند در نمودار استخوان ماهی قرار گیرند. سپس با تحلیل هر یک از این عوامل، می‌توان به دنبال راه‌حل‌های مناسب برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف بود و بهبود وضعیت بهداشت جامعه بود.

نمودار استخوان ماهی می‌تواند برای تحلیل و حل مسائل و مشکلات مختلف در تمام صنایع تولیدی و خدماتی مورد استفاده قرار گیرد. این نمودار به دلیل قابلیت استفاده در شناسایی و جداسازی عوامل مختلف مسئله و ارائه راه‌حل‌های مناسب، در حل مسائل بسیار مفید است.